Naturalny gips we wszystkich swych postaciach byÅ‚ stosowany od zarania cywilizacji dziÄ™ki dostÄ™pnoÅ›ci, Å‚atwoÅ›ci obróbki i przetwarzania, niskiej cenie i urodzie.
W sztukach piÄ™knych nie straciÅ‚ swego znaczenia dotychczas, a wykorzystanie jego najlepszych odmian do celów artystycznych jest jak najbardziej uzasadnione i może rozszerzyć jego zakres dotychczasowego stosowania we wspóÅ‚czesnym budownictwie.
SkaÅ‚y o jednorodnej, drobnokrystalicznej, piÄ™knej strukturze stosowano jako dekoracyjny materiaÅ‚ rzeźbiarski i budowlany – kamieÅ„ licowy, okÅ‚adziny. Natomiast odmiany bardzo czyste, przeÅ›witujÄ…ce, jak alabaster i selenit - stosowano jako materiaÅ‚ rzeźbiarski, do wyrobu drobnych przedmiotów dekoracyjnych, a w cienkich pÅ‚ytkach nawet jako zamkniÄ™cia okien, jak również do produkcji gipsu rzeźbiarskiego wysokiej jakoÅ›ci.
Najszerzej stosowano gips palony póÅ‚wodny, jako spoiwo mineralne zarówno w zaprawach budowlanych, wyprawach wewnÄ™trznych, stiukach i sztukateriach oraz jako materiaÅ‚ rzeźbiarski. Pewne zastosowanie znalazÅ‚ także gips typu jastrychowego (posadzki i pÅ‚yty dekoracyjne), jak również gips palony, gaszony nadmiarem wody – zaprawy w malarstwie sztalugowym.
NOWA DOLINA NIDY posiada bardzo bogate zasoby naturalnego kamienia gipsowego, który ma wiele zalet oraz walorów i stanowi cenny surowiec do produkcji wspaniaÅ‚ych elementów budowlanych, dla których jest wiele miejsca i uzasadnienia ekonomicznego do zastosowaÅ„ we wspóÅ‚czesnej architekturze wnÄ™trz mieszkalnych, biurowych i użytecznoÅ›ci publicznej.
-
Historyczne zastosowania naturalnego gipsu w budownictwie.
-
Historyczne zastosowania naturalnego gipsu w architekturze i sztuce.
-
Teraźniejsze zastosowanie spoiw i wyrobów gipsowych we wspóÅ‚czesnym budownictwie
1. Historyczne zastosowania naturalnego gipsu w architekturze i sztuce.
Prowadzone badania archeologiczne wykazaÅ‚y, że najstarsze zastosowania naturalnego gipsu byÅ‚y okoÅ‚o 9 000 r. p.n.e. w Anatolii (dzisiejsza Turcja). W Egipcie dynastycznym notujemy najstarsze zastosowania gipsu palonego w latach 5 000 - 3 400 p.n.e. Stosowano go obok muÅ‚u nilowego, jako zaprawa w czasie budowy Sfinksów oraz wyprawa Å›cian i posadzek w grobowcach (Tutenhamona). W zaprawach egipskich gips byÅ‚ sÅ‚abo i nierównomiernie wyprażony, prawdopodobnie w piecach garncarskich, albo w najprostszych ogniskach, czÄ™sto z domieszkami kalcytu i piasku, ze wzglÄ™du na zanieczyszczenia surowca. W Mezopotamii, Babilonie, Asyrii - naturalny kamieÅ„ gipsowy stosowano jako materiaÅ‚ budowlany oraz jako wyprawy wewnÄ™trzne i zewnÄ™trzne. W Grecji - Mykeny (Kreta) paÅ‚ac Knossosa (2 000-1 400 p.n.e.) - kamieÅ„ gipsowy stosowano jako wykÅ‚adzinÄ™ posadzek i licowanie Å›cian. W owym czasie nie stosowano jeszcze zapraw gipsowych. W starożytnej Grecji i Rzymie w III wieku p.n.e. stosowano gipsowe wyprawy wewnÄ™trzne - czÄ™sto dekorowane, oraz rzeźby i stiuki. W Azji Åšrodkowej palony gips, z naturalnymi domieszkami gliny i zwiÄ…zków żelaza tzw. rancz - stosowano do wypraw wewnÄ™trznych i zewnÄ™trznych, dekoracji rzeźbionych (stosowany jest przez wiele firm do czasów wspóÅ‚czesnych). W Europie ponowne odkrycie palonego gipsu, po kilku wiekach zastoju nastÄ™puje w IV – VI wieku.
- Romanizm (X-XII wiek): stosowano zaprawy gipsowe czyste i mieszane z wapnem i domieszkami piasku, pyÅ‚u ceglanego – ponad poÅ‚owa budowli Paryża z tego okresu ma zaprawy gipsowe, w Krakowie na Wawelu - koÅ›cióÅ‚ek NajÅ›wiÄ™tszej Marii Panny.
- Gotyk (XII-XIV wiek): Niemcy (zaprawy, wyprawy i posadzki), Włochy (gładzie na kamiennych ścianach, podłoża pod freski), Anglia (wyprawy ścian, dekoracje gipsowe - Windsor).Gips typu jastrychowego stosowano do posadzek i płyt dekoracyjnych (w Polsce kolegiata w Wiślicy, katedra w Gnieźnie).
- Renesans (XV wiek): wyprawy stiukowe polerowane, sztukaterie rzeźbiarskie, zaprawy w malarstwie sztalugowym (Włochy, Hiszpania).
- Barok (XVII wiek) do czasów wspóÅ‚czesnych: dekoracje stiukowe, materiaÅ‚ rzeźbiarski, masowa produkcja elementów dekoracyjnych, wyprawy wewnÄ™trzne.
2. Historyczne zastosowania naturalnego gipsu w architekturze i sztuce.
Zdobienie Å›cian budynków pochodzi z czasów starożytnych, kiedy to w Mezopotamii w Å›wieżą wyprawÄ™ Å›ciany wgniatano kawaÅ‚ki mineraÅ‚u tworzÄ…ce ornament geometryczny (romby, spirale itp.). Podobnie w starożytnym Egipcie lub Grecji. Stosowano do tego celu pÅ‚ytki lub paski różnych kolorowych kamieni. Używanie kolorowych ornamentów towarzyszy technice tynkarskiej i sztukatorskiej od tysiÄ™cy lat. MiaÅ‚o ono na celu ożywienie tynku Å›ciany i podkreÅ›lenie niektórych elementów podziaÅ‚u architektonicznego, pasami zdobniczymi lub punktowymi akcentami np. rozety, kartusze. Termin ornament pochodzi z Å‚aciÅ„skiego wyrazu ornare, co znaczy wyposażyć, przyozdobić. Odnosi siÄ™ on do pojedynczych form zdobniczych lub ich zespoÅ‚ów powstajÄ…cych na zasadzie powtarzalnoÅ›ci motywu zdobniczego. Wszystkie ornamenty sÄ… budowane zazwyczaj wg pewnych prawidÅ‚owoÅ›ci uwzglÄ™dniajÄ…cych trzy gÅ‚ówne czynniki tj. kontrast, rytm i dynamikÄ™. Każda epoka architektoniczna charakteryzuje siÄ™ okreÅ›lonymi motywami, chociaż czÄ™sto zauważa siÄ™ powrót do sztuki zdobniczej greckiej, Bliskiego Wschodu i Egiptu.
W ornamentyce rzymskiej najczęściej spotyka się motyw liści akantu, liści dębu, bluszczu, szyszki pinii. Często występują też sfinksy, amorki itp.
3. Teraźniejsze zastosowanie spoiw i wyrobów gipsowych we wspóÅ‚czesnym budownictwie
Obecnie spoiwa i wyroby gipsowe znajdujÄ… bardzo szerokie zastosowanie w wielu dziedzinach gospodarki Å›wiatowej. Szczególnie przydatne i cenione sÄ… naturalne spoiwa gipsowe w budownictwie, ceramice, odlewnictwie, chemii i medycynie.
Produkty gipsowe sÄ… doskonaÅ‚ym materiaÅ‚em do prac wykoÅ„czeniowych ze wzglÄ™du na wiele wspaniaÅ‚ych walorów takich jak: czystość ekologiczna, dobra izolacyjność cieplna i dźwiÄ™kochÅ‚onna, ognioochronność, pozytywne oddziaÅ‚ywanie zdrowotne - stwarzajÄ… przyjazny mikroklimat w pomieszczeniach, szybkosprawność i uniwersalne zastosowanie szczególnie w budownictwie mieszkaniowym i biurowym.
W budownictwie krajowym dopiero w ostatniej dekadzie, nastÄ…piÅ‚o wyraźne ożywienie w zastosowaniu wyrobów gipsowych. Można zaobserwować nawet znacznÄ… dynamikÄ™ przy ciÄ…gle nie najlepszej koniunkturze na rynku budowlanym. Pomimo intensywnego nadrabiania zalegÅ‚oÅ›ci nadal jesteÅ›my daleko w tzw. wskaźniku zużycia gipsu, liczonym na jednego mieszkaÅ„ca, w porównaniu do krajów, które od dawna doceniÅ‚y walory wyrobów gipsowych tj. USA, Kanada, Francja, Niemcy, WÅ‚ochy, Hiszpania. W krajach tych obserwuje siÄ™ stale wzrastajÄ…ce zainteresowanie gipsem dla budownictwa przede wszystkim ze wzglÄ™du na jego walory zdrowotne, estetyczne, a także ze wzglÄ™du na wÅ‚asnoÅ›ci termoizolacyjne i małą energochÅ‚onność produkcji w stosunku do innych materiaÅ‚ów wiążących.
Ogólnie w budownictwie Å›wiatowym uksztaÅ‚towaÅ‚ siÄ™ jeden dominujÄ…cy strategicznie kierunek stosowania wyrobów gipsowych tj. stosowanie wyrobów gipsowych, jako materiaÅ‚ów wykoÅ„czeniowych do prac wewnÄ…trz pomieszczeÅ„.
Natomiast gÅ‚ówne kierunki bezpoÅ›redniego zastosowania w budownictwie ksztaÅ‚tujÄ… siÄ™ nastÄ™pujÄ…co:
- podział wewnętrzny pomieszczeń - ścianki działowe,
- suche lub mokre tynki gipsowe wewnętrzne,
- sztablatury, gładzie gipsowe,
- lekkie sufity podwieszane,
- elementy dekoracyjne i sztukateryjne,
- podkłady podłogowe (suche jastrychy),
- stropy, pustaki gipsowe (kierunek marginalny).
Obok zastosowaÅ„ w budownictwie, gips - w postaci nieprzetworzonej, stosowany jest szeroko w produkcji cementu, jako regulator czasu wiÄ…zania oraz w postaci wysoko przetworzonej - w ceramice, odlewnictwie, górnictwie, medycynie i innych dziedzinach.
W Polsce profil produkcji i zastosowaÅ„ gipsu oraz wyrobów gipsowych jest zbliżony do profilu produkcji krajów o dÅ‚ugoletnich tradycjach.
Pojawiające się odnośniki w formie nowych okien :
Stiuki gipsowe
SÄ… to szlachetne wyprawy o bardzo drobnoziarnistej strukturze, majÄ…ce po caÅ‚kowitym stwardnieniu i odpowiedniej obróbce, twardÄ…, gÅ‚adkÄ… i lÅ›niÄ…cÄ… powierzchniÄ™ naÅ›ladujÄ…cÄ… polerowany naturalny kamieÅ„. Najczęściej imitowane sÄ… faktury marmuru, dlatego też stiuki czÄ™sto bywajÄ… nazywane sztucznym marmurem.
Stiuki wykonywano już w starożytnoÅ›ci. Architekt rzymski Witruwiusz żyjÄ…cy w I w. p.n.e. w swoim sÅ‚ynnym dziele pt. „O architekturze ksiÄ…g dziesięć”, opisaÅ‚ sposób wykonania stiuku z zaprawy wapiennej z proszkiem marmurowym. ZaprawÄ™ tÄ™ nakÅ‚adano w trzech warstwach na podkÅ‚ad z trójwarstwowego tynku wapiennego, z zagÄ™szczeniem zaprawy stiukowej przez ubijanie paÅ‚kami, wygÅ‚adzanie i polerowanie powierzchni. W okresie baroku stosowanie stiuków staÅ‚o siÄ™ bardzo popularne ze wzglÄ™du na to, że umożliwiÅ‚y one realizacjÄ™ bogatych form zdobniczych, których wykonanie w kamieniu byÅ‚oby wrÄ™cz niemożliwe lub podciÄ…gaÅ‚oby za sobÄ… ogromne koszty.
Obecnie rozróżnia siÄ™ w praktyce dwa zasadnicze rodzaje stiuków:
- stiuk wapienny lustrzany, zwany po polsku stucco – (lustro),
- stiuk gipsowy.
Ten pierwszy wykonywany jest na bazie wapna i można go zastosować na elewacji budynku. Natomiast stiuk gipsowy wykonuje siÄ™ z modyfikowanego gipsu alabastrowego, albo gipsu podwójnie wypalanego tzw. gipsu aÅ‚unowego, zwanego też gipsem marmurowym o wysokiej twardoÅ›ci i wytrzymaÅ‚oÅ›ci oraz naturalnych pigmentów barwiÄ…cych.
Sztukateria gipsowa
SÄ… to dekoracyjne elementy budowlane rzeźbione lub odlewane zazwyczaj z gipsu modelowego, a po wysuszeniu mocowano je do Å›cian lub sufitów, wedÅ‚ug wykonanych projektów architektonicznych okreÅ›lonych pomieszczeÅ„.
Sztukateria zdobiÅ‚a wnÄ™trza mieszkaÅ„ i paÅ‚aców zamożnych ludzi już w starożytnoÅ›ci. W wiekach późniejszych wielokrotnie wracaÅ‚a do Å‚ask, szczególnie chÄ™tnie stosowana byÅ‚a w architekturze wnÄ™trz krajów Å›ródziemnomorskich, skÄ…d przenikaÅ‚a na póÅ‚noc i wschód Europy. W wielu podziwianych dziÅ› zabytkach, stanowi ona trwaÅ‚e elementy decydujÄ…ce o stylu i charakterze obiektu. Gipsowe profile, narożniki, rozety ozdobne, kolumny, Å‚uki, wielopoziomowe sufity, oraz wiele innych zestawów dekoracyjnych - to szeroka gama stylowa ponadczasowych form, które w harmonijny sposób wykoÅ„czajÄ… każde wnÄ™trze. NadajÄ… one pomieszczeniom estetyczny i reprezentacyjny wyglÄ…d.
Sztukateria gipsowa znajduje zastosowanie tylko wewnÄ…trz budynków, chociaż spotyka siÄ™ obecnie też elementy ozdobne wykonane z polistyrenu ekstrudowanego lub specjalnych mieszanek wodoodpornych do zastosowaÅ„ na Å›cianach zewnÄ™trznych - gzymsy.
Sztablatura gipsowa
We wspóÅ‚czesnym budownictwie, gdzie aranżacje pomieszczeÅ„ sÄ… ważnym elementem reprezentacyjnym i marketingowym powraca siÄ™ coraz częściej do wykonywania sztablatury. W uproszczeniu jest to praktycznie gÅ‚adź gipsowa bardzo wysokiej jakoÅ›ci. SztablaturÄ™ wykonuje siÄ™ wewnÄ…trz suchych pomieszczeÅ„ z gipsu modelowego, poprzez równomierne naÅ‚ożenie pacÄ… stalowÄ… zaprawy z gipsu modelowego i mleczka wapiennego, w warstwie do ok. 2 mm, na odpowiednio przygotowany podkÅ‚ad powierzchni. NastÄ™pnie staranne wyrównanie i zagÅ‚adzenie powierzchni i dalej scyklinowanie oraz zacieranie pacÄ…, aż do uzyskania powierzchni bardzo równej, szczelnej bez porów. Dobrze wykonana sztablatura jest bardzo gÅ‚adka z widocznym poÅ‚yskiem. Wymagania jakoÅ›ciowe dla sztablatury sÄ… takie, jak dla zwykÅ‚ych tynków doborowych IV kategorii.